"ރަށް މި ދިރުވަން ވިދާ ބެބުޅި ޚިދުމަތްތެރީން
ނަށް މި ތަޢުރީފުކުރަނީ މި ރަށު ރައްޔިތުން..."
މިއީ ބ. ދަރަވަންދޫއިން އިވުނު ލަވައެއްގެ ނުވަތަ ޅެމެއްްގެ މައިގަނޑެވެ. ދިވެހި ބަސްފޮތް ބުނާގޮތުން މައިގަނޑަކީ ޅެމާއިލަވައާއި ފަރިހީގެ ފުރަތަމަ ބައިތެވެ. އެހެންކަމުން ލަވައިގެ މައިގަނޑު ކަމުގައި ވަނީ ފުރަތަމަ ބައިތެވެ. އެއީ ފުރަތަމަ ކަޑި ކިޔުމުގެ ކުރިން ކިޔާބައެވެ.
ލަވަޔަކުން އަސަރުކުރާނީ އެތައް ކަމެއް މަސްހުނިވުމުންނެވެ. އެންމެ އިސްކޮށް ބުނާ ނަމަ ލަވައިގެ މާނައެވެ. ދެން ފިކުރާއި ހިޔާލާތެވެ. ފިކުރު އަސްލާ ގުޅުމެވެ. ލަފުޒުތައް މުނާސަބުވުމެވެ. ލަފުޒު މުނާސަބުވާ ގޮތެވެ. ލަވައިގެ މަރުކަޒީ ޚިޔާލާގުޅޭ އެންމެ ރީތި ލަފުޒުތަކެވެ. އެންމެ ރީތި ލަފުޒުތައް އެންމެ ފުރިހަމައަށް ތަރުތީބުވެގެން އައުމެވެ. ނުވަތަ އިބާރާތަކަށް ލަފުޒުތައް އެތުރިފައިވާ ގޮތެވެ. މި ހުރިހައި ކަމެއް ހުށަހަޅައިދޭ އުސްލޫބެވެ. އުސްލޫބުގެ ތެރެއިން ވެސް ލަވައިގެ މުޅި ފިކުރު ބައްޓަންވެފައި އޮންނަ ގޮތެވެ. ފިކުރު ބައްޓަން ކުރުމުގެ މަސައްކަތުގެ ތެރެއިން އެއްކަމަކީ ލަވައިގެ މައިގަނޑެވެ.
ބ. ދަރަވަންދޫ ބޮޑުބެރު ގްރޫޕް ---
އިސްވެ ހިއްސާކުރެވުނު ލަވައިގެ ވާހަކައެވެ. މީގެ ދެ އަހަރު ކުރިން 1443 ވަނަ އަހަރުގެ އަޟްޙާ ޢީދުގެ ލައިވް ކަވަރޭޖަށް ދަރަވަންދޫގައި ހޭދަކުރި ހަފުތާއެއްހާ ދުވަހުގެ ތެރޭގައި ތަކުރާރުކޮށް އިވުނު ލަވައެކެވެ. މުޅި ލަވަ އަހަރެން ހިތު ދަހެވެ. ބޮޑުބެރާއެކު މިލަވަ ކިޔާއިރު ހިތްގައިމުވުމާއި ދެލިގަނޑުގައިވާ ވާހަކަތަށް ވަތަނީވުމުންނެވެ. ޖޯޝާއި އަސަރު ހުރީމައެވެ. އާންމު ގޮތެއްގައި ޅެމެއްގެ މާނަ އޮންނާނީ ޅެންވެރިޔާގެ ބަނޑުގައެވެ. އެކަމަކު މިޅެމުގެ ބަސްތައް ސީދާސާދާވުމުން ފަސޭހަ ކަމާއެކު ބުނާ ވާހަކަ ނަގައިގަނެވެ. ފަހުމުވެއެވެ. ހިތަށް ނަގައިގަނެވުނީ ވަރަށް ހަލިކޮށް ފަސޭހައިންނެވެ.
މާޅޮސްމަޑުލު ދެކުނުބުރީ ދަރަވަންދުއަކީ ސަޤާފަތަށް ލޯބިކުރާ އިހުގެ ކުޅިވަރުތައް ދިރުވާ އާލާކުރާ ބަޔަކު އުޅެމުންދިޔަ ރަށެކެވެ. އަދިވެސް އެ ގޮތް ދޫނުކުރެއެވެ.
ދަރަވަންދޫ، އާޔާޒްގޭ އަޙުމަދު ނާޝިދު ތަނަވަސް ޚިޔާލުން އުފަންކޮށްފައިވާ މިލަވަ ނުވަތަ ޅެމުން ބުނެދެނީ ދަރަވަންދޫގައި ސަޤާފީ އެކި ހަރަކާތްތަކާއި ކުޅިވަރުގެ ތެރޭގައި އުޅުނު ކާބަފައިންގެ ވާހަކައެވެ. އިހުގައި ކުޅިވަރުތަކުގައި އުޅުނު ނަގާކިޔޭ މީހުންގެ ވާހަކައެވެ. އެމީހުންގެ ނަންގަނެ، ކޮށްފައިވަނީ ސާފު ތައުރީފެވެ. އަދާކޮށްފައިވަނީ ނިހާއީ ޝުކުރެވެ.
"ޅެމާ ލަވަތަކުންވެސް ދިވެހި ފަސްގަނޑުން
ނަމުން ވިދުވި ޔޫސުފް، ސައީދު ޢަލިފުޅަށް
ނިންމުން ނެތް ޝުކުރު ހައްޤު މިޤަދަރުވެރީން
ނަށް މި ތަޢުރީފުކުރަނީ މި ރަށު ރައްޔިތުން..."
ލަވަ ނުވަތަ ޅެމުގެ ފުރަތަމަ ކަޑީގައި އެ އިޝާރާތްކުރަނީ އެ ރަށު ދޭލިޔާގޭ ޔޫސުފް އަލިފުޅާއި ގުލްޒާރުގޭ ސަޢީދު އަލިފުޅަށެވެ. އެ ދެބޭފުޅުންނަކީ ވެސް ޅެމާއި ލަވައިގެ ދާއިރާގައި އެ ރަށް ފަޚުރުވެރިވާ ފަދަ ޚިދުމަތްތެރި ލިޔުންތެރީންނެވެ. އެ ރަށު ރައްޔިތުން ޝުކުރެވެރިކަމާއެކު ޤަދަރުކުރާ މި ދެ ޚިދުމަތްތެރީން ވަނީ އެތަކެއް ބައިވަރު ޅެން ހައްދަވައި، އަދި އަދަބިއްޔާތަށް ވެސް ވަރަށް އަގުހުރި ޚިދުމަތްތަކެއް ކުރައްވާފައެވެ. ހަގީގަތުގައިވެސް ދަރަވަންދޫގެ ނަން ދިވެހި އަދަބިއްޔާތުގައި ވިދުވާލިއެވެ.
ބ. ދަރަވަންދޫ ބޮޑުބެރު ގްރޫޕް ---
ސައީދު އަލިފުޅަކީ ޅެންވެރިކަމުގެ ރޮނގުން ގައުމީ އިނާމް، އަދި އެ ދާއިރާއިން 2013ވަނަ އަހަރު ޝަރަފުވެރިކަމުގެ ގައުމީ އިނާމް ވެސް ލިބިވަޑައިގެންނެވި ބޭފުޅެކެވެ. އޭނާއަކީ ސަރުކާރުގެ ވަރަށް ގިނަ މަގާމުތައް ވެސް އަދާކުރައްވާފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. ސައީދު އަލިފުޅަކީ ދިވެހި ބަހަށް، ޚާއްސަކޮށް ޅެންވެރިކަމަށް ވަރަށް އަގުހުރި އިޚުލާޞްތެރި މަސައްކަތްޕުޅުތަކެއް ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. ރާއްޖޭގެ އެކި ދުވަސްވަރު ހިންގި ވަރަށް ބޮޑެތި މަޝްރޫޢުތަކުގެ ތެރޭގައި ސައީދު އަލިފުޅުގެ ޅެންތައް ލަވަ އަށް ބަދަލުވެ މުޅި ރާއްޖެ އަށް ފެތުރިގެން ގޮސް ވަރަށް ބޮޑު މަޝްހޫރު ކަމެއް ވަނީ ހޯދައިފައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ކުޅަދާނަ ލަވަކިޔުންތެރިޔާ ޖޭމު ދޮންކަމަނަ ކިޔާފައިވާ ވަރަށް ގިނަ ލަވަތަކުގައި ސައީދު އަލިފުޅުގެ ޅެންތައް ހިމެނެ އެވެ. ރާއްޖޭގައި ދަނޑުވެރިކަމުގެ އެންމެ ބޮޑު މަޝްރޫއު 1970ގެ ފަހުކޮޅު ހިންގި އިރު މުޅި ރާއްޖެ އަށް ގުގުމާލި “ދަނޑަށް ދަނޑަށް ދާން ދެން ހިނގާ” އަކީ ވެސް ސައީދު އަލިފުޅުގެ މޮޅު ޅެމެކެވެ.
ޔޫސުފް ޢަލިފުޅު ވަނީ ޅެންވެރިކަމާއި އަދަބިއްޔާތުގެ ރޮނގުން ރައީސުލްޖުމްހޫރިއްޔާގެ ޚާއްސަ އިނާމް ހާސިލުކުރައްވާފައެވެ. ޔޫސުފް އަލިފުޅަކީ ސަރުކާރަށް ވަރަށް ގިނަ ދުވަހު ޚިދުމަތް ކުރެއްވި ބޭފުޅެކެވެ. ނަވާރަސަތޭކަ އަށްޑިހަ ވަނަ އަހަރު ރައީސް މައުމޫނު އެކުލަވާ ލެއްވި ގާނޫނު ހަދާ ޚާއްސަ މަޖިލީހުގެ މެމްބަރުކަން ވެސް މެދުނުކެނޑި 17 އަހަރު ކުރައްވާފައިވެއެވެ. ދިވެހި ބަހާއި އަދަބިއްޔާތަށް ޚިދުމަތް ކުރުމުގެ ގޮތުން އަލިފުޅު ވަނީ ވަރަށް ގިނަ ފޮތްތައް ވެސް ލިއުއްވައި ނެެރުއްވައިފައެވެ.
"މި ރަށު ކުޅިވަރަށް ހާއްސަ ދޮންއަލިބެއާ
ޝަރީފާ ހުސެއިނާއި ތުއްތަނިކުއާ
ބެރަށް މޮޅު އެ ކުޑަމަންޖެ ދާއުދުބެމެން
ނަށް މި ތަޢުރީފުކުރަނީ މި ރަށު ރައްޔިތުން..."
ދެވަނަ ކަޑީގައި އެ ބުނަނީ، ކުޅިވަރުތަށް ރާވައި ހިންގުމުގައި އުޅުއްވި ދަރަވަންދޫ ލިލީމާގޭ ދޮން އަލިބެ އަދި ހަމަ އެކަމުގައި އުޅުއްވި އެ ރަށު މިއުނިކްގޭ ޝަރީފާ ހުސެއިން އަދި އަސްރަފީގޭ ތުއްތުމަނިކާއި ދެވަނަ އެއް ނުވާ ބެރުޖެހުން ތެރިޔާ ހުވަނދުމާގޭ ކުޑަމަންޖެ ދާއުދުގެ ވާހަކައެވެ. ދަރަވަންދޫގެ ތާރީޚަށް ބަލާއިރު، މިރަށަކީ ޒަމާނުއްސުރެން ފެށިގެން ބޮޑުބެރު ޖެހުމަށް ފަރިތަ އާއިލާތަކެއް ދިރިއުޅެމުން އައި ރަށެއްކަން ފާހަގަކޮށްލަންޖެހެއެވެ.
ބ. ދަރަވަންދޫ ބޮޑުބެރު ގްރޫޕް ---
"މެޔާ ކުޅެލި ބެރުޖެހި ހަސަން ފަދަ ބޮޑޭ
ނަޔާ ލަނގިރި ޖެހި ސިއްތިފުޅު ކުޑަހުސޭން
ބެޔާއައްބަކުރު ބޮޑުބެމެން ފަދަ ތަރިން
ނަށް މި ތަޢުރީފުކުރަނީ މި ރަށު ރައްޔިތުން..."
އެއަށްފަހު މި ލަވަ ލަވަ ނުވަތަ ޅެމުގައި އިޝާރާތްކުރަނީ ދަރަވަންދޫ މާންދޫގެއަށް ނިސަބަތްވާ ބޮޑުބެރު ޖެހުމަށް މޮޅު ހަސަން ބޮޑޭއާއި ޗަނބޭލީގަށް ނިސަބަތްވާ ލަނގެރި އަށް މޮޅު ސިއްތިފުޅު ކުޑަހުސޭނު އަދި ހަމަ އެ ގެއަށް ނިސްބަތްވާ ދެލިމާލި ފަދަ ކުޅިވަރުތަކަށް މޮޅު އައްބަކުރުބެ އަށެވެ.
ދެން އޮތީ ފަހު ކަޑިއެވެ. މިކަޑީގައި ބުނަނީ، ނެށުން ޗާލު ކަމަށް އެ ދުވަސްވަރު ނަގާ ކިޔުނު ދަރަވަންދޫ އަސުރުމާގޭ ދޮން އަލީ އަހުމަދު އަދި ކުޅިވަރުތައް ރާވައިހިންގުމުގައި އުޅުއްވި ވައިލެޓްގޭ ކުޑަ ހަސަންބެއާއި ޖަނަވަރީގެއަށް ނިސްބަތްވާ ނެށުމަށް މޮޅު ކުޑަމުަހައްމަދުބެގެ ވާހަކައެވެ.
"ނެށުން ޗާލު ދޮންޢަލި އަހައްމަދުބެއާ
ދަށުން އޭގެ ނެށި ޢަލިފުޅޭ ކުޑަހަސަން
ރަށުގެ "އާރުކޮޅު" ކުޑަމުޙައްމަދުބެ މެން"
ނަށް މި ތަޢުރީފުކުރަނީ މި ރަށު ރައްޔިތުން."
ބ. ދަރަވަންދޫ ބޮޑުބެރު ގްރޫޕް ---
މިފަދަ ޚިދުމަތްތެރީން މިއަދު ދުނިޔޭގަައި ނެތް ނަމަވެސް، ދަރަވަންދޫގެ ރައްޔިތުން މިއަދުވެސް އެ ޚިދުމަތްތެރީންގެ ޒިކުރާ އާކުރެއެވެ. މިލަވައަކީ އޭގެ ހެއްކެކެވެ. ފަސް އަޅާ ފޮރުވުނީ ހަށިތަކުގައެވެ. އެ ޚިދުމަތްތަކުގެ އަސަރު އަދިވެސް ފެންނާން އެބަ ހުއްޓެވެ. ފަސްއަޅާ ނުފޮރުވޭނީ ޚިދުމަތެކެވެ.
އެހުރިހާ ބޭފުޅުން ކުރި ބުރަ މަސައްކަތުން ހިތްވަރު ލިބިގަނެ، ދިވެހި ސަޤާފަތު މިއަދާއި މާދަމާގެ ޖީލުތަކުން ދަމަހައްޓައި ދިރުވާ އާލާކުރުން ވަރަށް މުހިންމެވެ. ވަތަނީ އަދި ރަށު ވަންތަ ލޯބީގެ ނަމޫނާއަކަށް ވެސް ފުދެއެވެ.
މާތް ﷲ މިބޭފުޅުންނަށް ސުވަރުގޭގެ ދާއިމީ ނިޢުމަތް ލައްވާށިއެވެ. - އާމީން
