ހުއްޓުމެއް ނެތި އުފުލެމުންދާ މާލޭގެ ކުލި

މި ކުޑަ ކުޑަ ރާއްޖޭގެ ވެރި ރަށް މާލޭގެ ކުލީގެ ވާހަކައަކީ އައު ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އަދި މިއީކީ އިއްޔެއަކު މިއަދަކުގެ ވާހަކައެއްވެސް ނޫނެވެ. މިއީ ޒަމާންތަކަށް ދިގުލައިގެންގޮސްފައިވާ ހައްލު ނުވެ ވާ ކަމެއްގެ ވާހަކައެވެ. މާލޭގެ ގެދޮރުގެ ކުލި އަހަރުން އަހަރަށް އުފުލެމުންދާކަމީ ގިނަ ބައެއްގެ ކަންބޮޑުވުން އޮތް މައްސަލައެކެވެ.

މާލޭގެ ކުލި އަގުބޮޑުވާ އެންމެ މައިގަނޑު ސަބަބުގެ ގޮތުގައި މީހުން ބުނަނީ ވެރި ރަށް މާލެ އަށް އަތޮޅުތަކުން މީހުން ހިޖުރަކުރުމެވެ. ދެން ބަލާލަން ވީ ކަމަކަކީ މާލެއަށް މީހުން ހިޖުރަން ކުރަން މިޖެހެނީ ކީއްވެބާއެވެ؟ މާލެއަށް މީހުން ހިޖުރަކުރާ އަދި ކުރަން ޖެހޭ ސަބަބުތައް ބައިވަރެވެ. ވެރި ރަށް މާލެގައި ވަޒީފާގެ ފުރުސަތުތައް ގިނައެވެ. ރަށުން ލިބޭ ތައުލީމުގެ ފުރުޞަތުތަކަށްވުރެ މާލެއިން ލިބޭ ފުރުޞަތު ފުޅާވެފައި ފެންވަރު ރަނގަޅެވެ. ޞިއްޙީ ޚިދުމަތްތައް ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ލިބެން ހުރެއެވެ. ވިޔަފާރިއަށް ބެލިކަމުގައިވިޔަސް ފުރުޞަތުތައް ގިނައެވެ.

އިޤްތިސާދީ ޢިލްމަށް ބަލާއިރު މާލޭގެ ކުލިބޮޑުވުމުގައި ސަބަބުތައް ބައިވަރެވެ. އެއީ ދިރިއުޅޭ މީހުންގެ އަދަދު އިތުރުވުމާއެކު ޑިމާންޑް އިތުރުވެއެވެ. އިޤްތިޞާދީ ޢިލްމުގައި ބުނާގޮތުން ނަމަ ބާޒާރެއްގައި އެއްޗެއްގެ އަގު (ޕްރޮޑަކްޓް ޕްރައިސް) ގެ ސަބަބަކީ އެ އެއްޗެއްގެ "ސަޕްލައި" އަދި "ޑިމާންޑް" އެވެ. "ޑިމާންޑް" އަކީ އާންމުންގެ ތެރޭގައި އެ އެއްޗެއް ގަންނަން ބޭނުންވެފައިހުރި މިންވަރެވެ. "ސަޕްލައި" އަކީ އެ އެއްޗެއް "ޑިމާންޑް" ކުރާ މީހަކަށް އެ އެއްޗެއް އުފައްދާ ބަޔަކު ފޯރުކޮށްދޭ ނުވަތަ ފޯރުކޮށްދެވޭނެ އަދަދެވެ. އެއްޗެއްގެ "ޑިމާންޑް" މަތިނަމަ އެ އެއްޗެއްގެ އަގު އުފުލޭނެކަމަށް އިޤްތިޞާދި ޢިލްމުގައި ބުނެއެވެ. އެއީ އެ އެއްޗެއް ގަންނަން އާންމުން ބޭނުންވެފައި ހުރި މިންވަރު ބޮޑުކަމުންނެވެ. އެ އެއްޗެއްގެ އަގު ކިތަންމެ ބޮޑުކަމުގައިވީ ނަމަވެސްމެއެވެ.

އަނެއްކޮޅުން ބަލާއިރު ރާއްޖޭގައި ބިމުގެ ދަތިކަން އިންތިހާއަށް ބޮޑެވެ. އެއީ އަތޮޅުތެރޭގެ ރަށްރަށުގައި ކަމުގައި ވިޔަސްވެސްމެއެވެ. އިމާރާތްކުރުމުގެ ޚަރަދު އެންމެހާ ބޮޑެވެ.އިންވެސްޓްމަންޓްގޮތުގައި ގެދޮރު ގަތުންވެސް އަންނަނީ އިންތިހާއަށް އިތުރުވަމުންނެވެ.

މާލޭގެ ގޭގެއިން އެޕާންޓްމެންޓެއް ވިޔަސް އަދި ކޮޓަރިއެއް ވިޔަސް ކުއްޔަށްދޭ އަގުބޮޑު ވާހަކަ އަކީ އެންމެންހެން ދައްކާ އަދި އެއްބަސްވާ ވާހަކައެކެވެ. ހަޤީޤަތުގައި ވެސް އެ ޝަކުވާކުރާ ވަރަށް ހަމަ މާލޭގެ ތަންތަން ކުއްޔަށްދޭ އަގުބޮޑެވެ. މާލޭން ތިން ކޮޓަރީގެ އެޕާޓްމެންޓެއްގެ އަގު އެވެރޭޖްކޮށް ކުއްޔަށް އުޅެނީ 1500 އާއި 2000 އެމެރިކާ ޑޮލަރާ ދެމެދުގައެވެ. އެއީ ދުނިޔޭގެ ދިރިއުޅުމުގެ ޚަރަދުތައް އެންމެ ބޮޑުކަމަށް ތަފާސް ހިސާބުތަކުން ދައްކާ ސިންގަޕޫރާ ދާދި އެއްވަރެއްގެ އަގެކެވެ.

މާލޭގެ ކުލި ދަނީ ހުއްޓުމެއް ނެތި ދުވަހެއް ދުވަހަކަށް އުފުލެމުންނެވެ. ދިވެހިރާއްޖޭގެ ކޮންޒިއުމާ ޕްރައިސް އިންޑެކްސް (ސީޕީއައި) ގެ ހިސާބުތައް ދައްކާ ގޮތުންނަމަ، 2014-2015 ވަނަ އަހަރުގެ ގެދޮރުގެ ކުލި 3.52 އިންސައްތައަށް އުފުލުނެވެ. އަދި 2015-2016 ވަނަ އަހަރު ކުލި ވަނީ 3.76 އިންސައްތައަށް މަތިވެފައެވެ. އެގޮތުން މާލޭގެ ކުލި 1.09 އިންސައްތައަށް އިތުރުވިކަމަށް ދައްކައެވެ.

މީގެ ފަސް އަހަރު ކުރިން 2019 ވަނަ އަހަރު ހެދި ހައުސްހޯލްޑް އިންކަމް ސާވޭ އިން ދައްކާ ގޮތުގައި މުޅި ދިވެހިރާއްޖޭގެ އެވެރެޖް ގޭބީސީއަކަށް މަހެއްގެ މައްޗަށް 28،251 ރުފިޔާ ލިބެއެވެ. މާލޭގެ ގޭބީސީތަކަށް ވަކިން ލިބޭ ޢަދަދު އެ ސާވޭއަކުން ނޭނގެއެވެ.

އެކަމަކު، މާލޭގެ ގޭބީސީތަކުން އެވްރެޖުކޮށް މަހަކު ޚަރަދު ކުރާ މިންވަރު އެ ސާވޭއިން ވަނީ ހޯދައިފައެވެ. އެގޮތުން މާލޭގެ ގޭބީސީތަކުން ކޮންމެ މަހަކު ވެސް އެވްރެޖުކޮށް 37،013 ރުފިޔާ ޚަރަދުކުރެއެވެ. ޚަރަދު ކުރާ މިންވަރުގެ 27 އިންސައްތަ، ކުއްޔަށް އުޅޭ ގޭބީސީތަކުން ޚަރަދު ކުރަނީ ކުއްޔަށެވެ.

މީގެ ދެ އަހަރު ކުރިން ހެދި ބޯހިމެނުމުން ހޯދި ހައުސްހޯލްޑް ކެރަކްޓެރިސްޓިކްސް އެނަލިސިސް އިން ދައްކާ ގޮތުގައި ކުއްޔަށް އުޅޭ ގޭބީސީތަކުން އެންމެ ގިނައިން އުޅެނީ މަހަކު 15،000 ރުފިޔާ އާއި 17،000 ރުފިޔާ އާ ދެމެދުގެ ޢަދަދެއް ކުއްޔަށް ދައްކައިގެންނެވެ. އެކަމަކު ބޯހިމެނުމުން ދައްކާ ގޮތުގައި މާލޭގެ އެވްރެޖު ކުއްޔަކީ 14،364 ރުފިޔާއެވެ.

ބޯހިމެނުމުގައި ވަނީ މާލޭގައި ކުއްޔަށް ދީފައި ހުންނަ ތަންތަނުގެ އެވްރެޖު ކުލި ވެސް ހޯދައިފައެވެ. ކުލި ހޯދާފައި ވަނީ އެއް ކޮޓަރީގެ އެޕާޓްމަންޓާއި ދެ ކޮޓަރީގެ އެޕާޓްމަންޓާއި ތިން ކޮޓަރީގެ އެޕާޓްމަންޓާއި ހަތަރު ކޮޓަރީގެ އެޕާޓްމަންޓާއި ފަސް ކޮޓަރީގެ އެޕާޓްމަންޓުތަކުގައެވެ.

މާލޭގެ ގޭބީސީތަކުން ކުއްޔާ އެއްވަރަށް ޚަރަދު ކުރާ އެހެން ކަމެއް ނޯވެއެވެ. ހައުސްހޯލްޑް ސާވޭއިން ދައްކާ ގޮތުގައި ކުލި، ފެން، ކަރަންޓު އަދި ގޭހުގެ އިތުރުން ދެން އެންމެ ބޮޑު ޚަރަދެއް ކުރަނީ ކެއުންބުއިމަށެވެ. މާލޭގެ ގޭބީސީތަކުން އެވްރެޖުކޮށް އާމްދަނީގެ 18 އިންސައްތަ ކެއުންބުއިމަށް ޚަރަދުކުރެއެވެ.

ކުލި ބޮޑުވާ މައްސަލައަށް ހައްލުހޯދަން ދިރާސާތަކެއްވެސް ހެދުނެވެ. އެގޮތުން މިނިސްޓްރީ އޮފް ނޭޝަނަލް ޕްލޭނިންގ، ހައުސިންގ އެންޑް އިންފްރާސްޓްރަކްޗަރއިން 2021 ވަނަ އަހަރު ހެދި ދިރާސާއިން ދައްކާގޮތުގައި މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ 70 އިންސައްތަ މީހުން ދިރިއުޅެނީ ކުއްޔަށް ހިފާފައިވާ ތަންތަނުގައެވެ. އަދި ފާއިތުވި 5 އަހަރުގެ ތެރޭގައި ކުލި އެވްރެޖްކޮށް 30 އިންސައްތަ އިތުރުވެފައިވެއެވެ.

ބޮޑުވަމުން އަންނަ ކުލި ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށްޓަކައި ސަރުކާރުން ގިނަ ފިޔަވަޅުތައް އަޅަމުންގެންދާކަމީ އެއްވެސް ޝައްކެތްނެތް މިންވަތާ ގާތަށް ފެންނަން ހުރި ކަންކަމެވެ. އެގޮތުން ހުޅުމާލެ ފޭސް 2 ގެ ބޯހިޔާވަހިކަމުގެ މަޝްރޫޢުތައް ފެށިސޯޝަލް ހައުސިންގ ޕްރޮގްރާމްތައް ތަޢާރަފުކުރެވުނެވެ. އަދި ކުލީގެ އަގު ކޮންޓްރޯލްކުރުމަށް ޤާނޫނެއް އެކުލަވާލުމުގެ މަސައްކަތްވެސް ފެށުނެވެ.

އެހެންނަމަވެސް އުފައްދާފައި އޮތް އެ ހާލަތާއެކު މި ވެއެތުވެދިޔަ އަހަރުތަކުގައި އިވެން ފެށި އަޑަކީ ކުލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަށް ގޮވާލާ ގޮވާލުމެވެ. ކުލި ކޮންޓްރޯލް ކުރަން ގޮވާލައި 2021 ވަނަ އަހަރު ޖަމިއްޔާއެއް ވެސް އުފެދުނެވެ. އެކަމަށް ގޮވާލައި ރައްޔިތުންގެ މަޖިލީހަށް ޕެޓިޝަނެއް ވެސް ހުށަހެޅިއެވެ. ނަމަވެސް ކުލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަކީ ސަރުކާރު ހިންގަން އޭރު ތިބި ވެރިންނަށް ރަނގަޅު އުސޫލަކަށް ނުވިއެވެ. އެމީހުން އެކަމާ ދެކޮޅެވެ.

ކުލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ އުސޫލާ ދެކޮޅަށް ދިވެހިރާއްޖޭގެ ތިން ސަރުކާރަކުން ވަނީ ވާހަކަ ދައްކައިފައެވެ. ކުރީގެ ރައީސް ޔާމީން ވިދާޅުވީ، ރަނގަޅު ގޮތަކީ ކުލި ކޮންޓްރޯލް ކުރުމުގެ ޤަވާއިދެއް އުފަންނުކޮށް، ސަޕްލައި އިތުރުކޮށްގެން މާކެޓުގެ އަގު ވައްޓާލުމެވެ. އެމަނިކުފާނު ވިދާޅުވާ ގޮތުން ކުލި ބޮޑުވުމުގެ މައްސަލައަށް ގެންނަންޖެހޭނީ އިޤްތިސާދީ ހައްލެކެވެ. ޤާނޫނީ ހައްލެއް ނޫނެވެ

މާލޭގެ ކުލީގެ މައްސަލައަކީ ގިނަ ދިމާތަކުން ވިސްނާލަންޖެހޭ، އަދި އަވަސް ހައްލެއް ބޭނުންވެފައިވާ މައްސަލައެކެވެ. ސަރުކާރާއި އަމިއްލަ ފަރާތްތަކުގެ މަސައްކަތް އެކުވެރިކޮށް، ދެމެހެއްޓެނިވި ހައްލުތަކެއް ހޯދުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. މާލޭގެ ކުލީގެ މައްސަލައަކީ އެއް ދުވަހަކުން ހައްލުކުރެވޭނެ މައްސަލައެއް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް، ދެމެހެއްޓެނިވި ހައްލުތަކެއް ހޯދުމަށް ސަރުކާރާއި، އަމިއްލަ ފަރާތްތަކާއި، އާންމު ރައްޔިތުން ގުޅިގެން މަސައްކަތްކުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ދިރިއުޅުމުގެ ފެންވަރު ރަނގަޅުވެ، އިޖްތިމާޢީ ހަމަޖެހުން އިތުރުވެ، އިޤްތިޞާދީ ކުރިއެރުން ލިބިގެންދާނެއެވެ.

މާލޭގެ ގެދޮރާއި ތަންތަނުގެ ކުލީގެ ޤާނޫނެއް ހެދި، މާލޭގެ އާބާދީގެ 63 ޕަސެންޓް މީހުނަށް މިކަމުގައި ލުޔެއް ލިބެން އެބަޖެހެއެވެ. އިންކަމް ޓެކްސްގެ ފައިސާ ޒިއްމާދާރު ކޮށް ޚަރަދު ކުރެވެން އެބަޖެހެއެވެ. އިންކަމް ޓެކްސް ނެގުމަކީ އުޒުރަކަށް ހަދާފައި ކުއްޔާއި މުދަލުގެ އަގު ބޮޑު ނުވާނެ ގޮތެއް ރައްޔިތުންނަށް ހޯދައިދޭން އެބަޖެހެއެވެ.