ކުނިއެޅުން: އުޅެ އުޅެވެސް ނުހުއްޓުވުނު އާދައެއްތަ؟

މިއަދު އަހަރުމެންގެ މުޖުތަމަޢުގައި އެންމެ އާންމުކޮށް ފެންނަ އަދި އެންމެ ބޮޑު ކަންބޮޑުވުމަކަށް ވެފައިވާ އެއްކަމަކީ، ޕާކުތަކާއި އާންމު ތަންތަނަށް ކުނި އެޅުމުގެ އާދައެވެ.

މިއީ އެތައް ދުވަހުއްސުރެން އަހަރުމެންގެ ތެރެއިން ފެންނަމުންދާ ކަމެއް ނަމަވެސް، މިހާތަނަށްވެސް މިކަން ހުއްޓުވޭނެ، ހައްލެއް ނުފެނި، އަދިވެސް މިކަން ދަނީ އާދައެއްގެ ގޮތުގައި ކުރަމުންނެވެ.

ޕާކުތަކާއި، މަގުތަކާއި، ގޮނޑުދޮށްތައް ފަދަ އާންމު ތަންތަން ކުނިކޮށްލުމަކީ ރާއްޖެއަށް ދިމާވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު ގޮންޖެހުމެކެވެ. ޕްލާސްޓިކް ފުޅި، ޕެކެޓް އަދި ސިނގިރެޓް ފިލްޓަރު ފަދަ ތަކެތި އުކާލުމަކީ ވަކި ރަށަކަށް ނުވަތަ ތަނަކަށް ހާއްސަ ކަމެއް ނޫނެވެ. މާލެއިން ފެށިގެން އަތޮޅުތެރޭގެ ރަށްތަކުގައިވެސް މި މައްސަލަ ފެންނަން އެބަހުއްޓެވެ.

މިއީ ތަނުގެ ތަރައްޤީއާ ގުޅިފައިވާ ކަމަކަށް ވުރެ ބޮޑަށް، އެ ތަނުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުންގެ ވިސްނުމާއި ޒިންމާދާރުކަން ކުޑަވުމާއި، ތިމާވެއްޓާއި އެހެން މީހުންނަށް ޤަދަރު ނުކުރެވުމުގެ ސަބަބުން ދިމާވެފައިވާ އިޖުތިމާޢީ ބޮޑު މައްސަލައެކެވެ.

ކުނި ނޭޅުމަށް ގަވާއިދުތައް ހަދައި، ޑަސްބިންތައް ބަހައްޓައި، ހޭލުންތެރިކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް ހިންގައި، މުއައްސަސާތަކުން ރަށްތައް ސާފުކުރުމުގެ މަސައްކަތްތައް ކުރިޔަށް ގެންދެއެވެ. ވެމްކޯއިން މާލެ ސަރަހައްދު ސާފުކުރަން ރެއާއި ދުވާލު ބުރަކޮށް މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔަ ނަމަވެސް، މި މައްސަލައަށް ހައްލެއް ނުލިބި ބޮޑުވަމުންދެއެވެ. މިއީ ހޭލުންތެރިކަން ނެތީމާ ދިމާވާ ކަމެކޭވެސް ބުނެވޭކަށް ނެތެވެ.

އާންމު މަގުތަކާއި، ޕާކުތަކާއި، ބީޗުތަކާއި، ސަރުކާރު އޮފީސްތަކުގެ ކައިރިންވެސް ގިނައިން ފެންނަނީ މަގުމައްޗަށް އެއްލާލާފައިވާ ކުނި ކޮޅުތަކެވެ. ކާނާގެ ބާކީ، ދުންފަތުގެ އިސްތިއުމާލުކުރުމަށްފަހު އެއްލާލާ ފިލްޓަރު ބުރި، ފުޅި، ކޮފީ ކަޕް އަދި އެހެނިހެންވެސް ކުނި، މުޅިތަނަށް ފެތުރިފައި ހުންނަކަން ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. މިކަމަކީ ހަމައެކަނި ވަކި ބަޔަކު ކުރާ ކަމެއް ނޫންކަން، ދުވާލަކު އެތައް ފަހަރަކު ފެންނަ މަންޒަރުތަކުން މިކަން ސާބިތުވެއެވެ.

މިކަން މިހެން އާންމުކަމަކަށްވެ، ނުހުއްޓި މި ދަނީ ކީއްވެގެންތޯ ސުވާލުކޮށްލުމުން، އެތައް ކަމެއް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ 'ކަންނެތްކަން' ނުވަތަ 'ލޭޒީކަން' އެވެ. މީހުން ކުނި އެޅުމަށް ހާއްސަކޮށްފައި ހުންނަ ކުނިގޮނޑު ނުވަތަ ޑަސްބިން ގާތުގައި ނެތުމުން، ކުނި ހިފައިގެންގޮސް ޑަސްބިނަށް އެޅުމުގެ ބަދަލުގައި އެންމެ ފަސޭހަ ގޮތަކަށް ހެދުމުގެ ގޮތުން ކައިރީގައިވާ ތަނަކަށް އެއްލާލަނީއެވެ.

ކައިރީގައި ކުނި އެޅުމަށް ހާއްސަކޮށްފައިވާ ޑްސްބިނެއް ނުވަތަ އެފަދަ އެއްޗެއް ހުރިކަމުގައިވީނަމަވެސް އެ ތަނަށް ހިނގާލައިފައި ދިއުންވެސް ބޮޑުކަމަކަށް ވަނީ ތޯއްޗެކެވެ. މިމަންޒަރުތައް ނިކަން ރަނގަޅަށް ވަށައިގެންވާ މާހައުލަށް ނަޒަރު ހިނގާލުމުން ފެންނާނެއެވެ.

ދެވަނަ ކަމަކީ 'ޒިންމާދާރުކަން ކުޑަވުން' އެވެ. މުޖުތަމަޢުގެ ބައިވެރިއެއްގެ ހައިސިއްޔަތުން އެމީހެއްގެ ޒިންމާއެއްކަމުގައި ގޭގެ ވަށައިގެންވާ މާހައުލު ސާފުތާހިރުކޮށް ބެހެއްޓުން ނުދެކޭކަމެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ގެއްލުންވަނީ ހަމައެކަނި ތިމާވެއްޓަކަށް ނޫނެވެ. ހަލާކުވެގެންދަނީ ހިތްގައިމު މާހައުލުތައް އެކަންޏެއް ނޫނެވެ. އަހަރެމެންގެ އާންމު އިޖުތިމާއީ ފޭރާންވެސް ދަނީ ބާވެ ފަނާވެގެންނެވެ.

ތިންވަނަ ކަމަކީ 'ސާފުކުރަން ބަޔަކަށް ވަޒީފާދީފައި ތިބޭ' ކަމަށް ހީކުރުމެވެ. މިއީ ވަރަށް އާންމު ނަޒަރިއްޔާއެކެވެ. ސާފުކުރާ މީހުން ތިބޭތީ އަޅުގަނޑުމެން ކުނި އެޅުމަކީ މައްސަލައެއް ނޫން ކަމަށް ބަލައެވެ. މިއީ އެކަމަކު ކޮންފަދަ ނާތަހުޒީބު ވިސްނުމެއް ހެއްޔެވެ. އަމިއްލަ ނާތަހުޒީބު ވިސްނުމާއި އަމަލު ދިފާއު ކުރަން ވަރަށްވެސް ހެއްވާ ބަހަނާއެކެވެ. އެއިން މީހެއްގެ އާއިލާ މީހެއް ނުވަތަ ރައްޓެއްސެއް ސާފުކުރުމުގެ މަސައްކަތުގައި އުޅޭނަމަ މި އުނދަގޫ ޖައްސާނެބާއޭ ހިތައްއަރައެވެ.

އެއީވެސް ކޮންމެވެސް މީހެއްގެ އާއިލާ މީހެއް ނުވަތަ ރައްޓެއްސެކެވެ. އެވެސް އިންސާނެކެވެ. އެއީ އެންމެންވެގެން ގޮނޑުކުރާތަން ސާފްކުރަން ތިބޭ ނޯކަރުންނެއް ނޫނެވެ. ކޮންމެކަހަލަ މަސައްކަތެއް ކުރިނަމަވެސް އެއް އިންސާނަކު އަނެއް އިންސާނަކަށް ކުރަންޖެހޭ ޤަދަރާއި އިއްޒަތް އެމީހުންނަށްވެސް ހައްޤެވެ.

މި ސަބަބުތަކުގެ އިތުރުން 'ސާފުކުރުމުގެ އާދަ ހަރުލާފައި ނެތުން' މިކަންކަމަކީވެސް ކުނި އެޅުން އާންމުވުމުގެ އެހެން ސަބަބުތަކެވެ. މިފަދަކަންކަމުން ގިނަ މީހުން ދެކޭގޮތުން ތިމާ އުޅޭ ތަންވެސް ގިނަފަހަރަށް ސާފުތާހިރުނުވާނެކަމަށް ވެއެވެ.

މިއީ ތިމާގެ އަމިއްލަ ފަރުދީ ޒިންމާއެއްވާކަން ނުދަންނަ މީހުންގެ ސިފައެއްގެ ގޮތުގައިވެސް ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ގޭތެރޭގެ މަސައްކަތް ކުރުމަށް މިފަދަ މީހުން ބަރޯސާވަނީ އެހެން މީހުންނަށެވެ. މިހެން މިކަން އޮންނާތީ ބޭރުތެރެޔަށް ނިކުމެ އުޅޭއިރުވެސް ސާފުތާހިރުކޮށް ތަންތަން ބޭއްވުމަކީ އަމިއްލަ ޒިންމާއެއްކަމަށް ޤަބޫލު ނުކުރަނީއެވެ.

'ކައިރި ހިސާބެއްގައި ޑަސްބިނެއް ފެންނަން ނެތުން' މިއީ ދެން އަނެއްކާ އަނެއް ބަހަނާއެވެ. ގައިމު ކާން ތަކެތި އެތަނަށް އެގެންނަނީވެސް ކޮންމެވެސް ތާކުންނޫންހެއްޔެވެ. އެގެނައި ގޮތަކަށް ގެންދެވެންވެސް ވާނެއެވެ. ޑަސްބިނެއް ފެންނަން ނެތިއްޔާ ކޮތަޅަކަށް އަޅައިގެން ޑަސްބިނެއް ފެންނަންދެން އަތުގަވެސް ބޭއްވިދާނެ ނޫންހެއްޔެވެ. ބޭރުތެރެއަށް ކުނިއުކުން އެއީ އަތުގަ ކުނިކޮތަޅެއް އޮތުމަށްވުރެ މާ ލަދުވެތި ކަމެއްކަމަށް ފެނެއެވެ.

ފަހަރުގައި އެމީހުންނަށް އަތުގައި އެ ކޮތަޅު އޮތުން އެއީ މާ ލަދުވެތިކަމަކަށް ވަނީ ތޯއްޗެކެވެ. އެކަމަކު ބުނަން ހެއްޔެވެ. އަމިއްލަ އުޅެން ތިޔަ ބޭނުންވަނީ ސިންގަޕޫރު ފެންވަރުގައި ކަމުގައިވެފަައިވީނަމަވެސް ސިކުނޑީގައި އެ ތަހުޒީބާ ތަމައްދުން ނެތިއްޔާ ދެން ކީއްތޯ ކުރާނީ! މިއީ ހަމަ ހިތަށް އެރި އެއްޗެކެވެ.

މިކަމުގައި ކަމާގުޅޭ އިދާރާތަކުގެ ދައުރު އިތުރަށް ހަރުދަނާކޮށް ވަރުގަދަ ކުރުން ވަރަށް މުހިންމެވެ. ސަރުކާރުގެ އިދާރާތަކާއި، ކައުންންސިލްތަކާއި، އަދި އެހެނިހެން ކަމާބެހޭ ފަރާތްތަކުން މިކަން ހުއްޓުވުމަށް އެތައް މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިދާނެއެވެ. ފުރަތަމަ ކަމަކީ، ކުނި އެޅުމުގެ ޤާނޫނުތަކާއި ޤަވާޢިދުތައް ހަރުދަނާކޮށް، އެ ޤަވާޢިދުތައް ތަންފީޒުކުރުމެވެ. ކުނި އެޅުން ހުއްޓުވުމަށްޓަކައި އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅުތައް، ޖޫރިމާނަތައް ފަދަ ކަންކަން ހަރުދަނާކޮށް ތަންފީޒުކުރުމުން، މީހުން ކުނި އެޅުމަށް ދެފަހަރަށް ވިސްނާނެއެވެ.

ދެވަނަ ކަމަކީ، އާންމުންގެ މެދުގައި ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމަށް މަސައްކަތްކުރުމެވެ. ތިމާވެށީގެ ސާފުތާހިރުކަން ދެމެހެއްޓުމުގެ މުހިންމުކަމާއި، ކުނި އެޅުމުގެ ސަބަބުން ތިމާވެށި އަށް ލިބޭ ގެއްލުންތަކުގެ މައްޗަށް މައުލޫމާތު ދީ، ޕްރޮގްރާމްތައް ހިންގުމަކީ ކޮންމެހެން ކުރަންޖެހޭ ކަމެކެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ސްކޫލްތަކުގެ ދަރިވަރުންނަށް ތިމާވެށީގެ މުހިންމުކަން އުނގަންނައިދިނުމާއި، އާންމު ހޭލުންތެރިކަމުގެ ކެމްޕޭންތައް ހިންގުން ހިމެނެއެވެ.

ތިންވަނަ ކަމަކީ، ކުނިގޮނޑުތައް ހަރުކުރުމާއި، ކުނި ނައްތާލުމުގެ ނިޒާމު ހަރުދަނާކުރުމެވެ. އާންމު ތަންތަނުގައި ގިނަ އަދަދަކަށް ޑަސްބިން ހަރުކޮށް، އެތަންތަން ގަވައިދުން ސާފުކުރާނެ ނިޒާމެއް ގާއިމްކުރުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. އަދި ކުނި ވަކިކުރުމުގެ ނިޒާމެއް ގާއިމްކޮށް، ރީސައިކަލް ކުރުމުގެ ފުރުސަތުތައް ފަހިކުރުންވެސް މުހިންމެވެ.

ކުނި އެޅުމަކީ އެންމެން ގުޅިގެން ހައްލުކުރަންޖެހޭ މައްސަލައެކެވެ. ކަމާބެހޭ އިދާރާތަކުން ކުރަންޖެހޭ ކަންކަން ކުރުމުގެ އިތުރުން، ކޮންމެ ފަރުދަކުވެސް އެމީހެއްގެ ޒިންމާ އަދާކޮށް، ތިމާވެށި ސާފުތާހިރުކޮށް ބެހެއްޓުމަށް މަސައްކަތްކުރަން އެބަޖެހެއެވެ. މިއީ ހަމައެކަނި މިއަދުގެ ޖީލަށް އެކަނި ނޫން، އަންނަން އޮތް ޖީލުތަކަށްވެސް ރީތި، ސާފުތާހިރު މާހައުލެއް ބިނާކުރުމަށްޓަކައި ކޮންމެހެން އަޅަންޖެހޭ ފިޔަވަޅުތަކެކެވެ.

ވިސްނާލުމެއްނެތި ކުރެވޭ މި އަމަލުގެ ސަބަބުން ލިބޭ ގެއްލުންތައް ބޮޑުވެ، ދިގު މުއްދަތަކަށް އޭގެ ނޭދެވޭ އަސަރު ފޯރައެވެ. މާހައުލަށް ކުނި އެޅުމުގެ ސަބަބުން ތިމާވެށި ހަޑިވެ، ރީތިކަން ގެއްލެއެވެ. މީގެ ސަބަބުން މަގުތަކާއި ޕާކުތައް ކުނިވެފައި ހުރުމުގެ އިތުރުން، އެ ތަންތަނުގައި އެކި ބަލިތައް ފެތުރޭނެ މަގު ތަނަވަސްވެ، ދުޅަހެޔޮކަމަށް ނޭދެވޭ އަސަރު ފޯރައެވެ.

ހާއްސަކޮށް ޕްލާސްޓިކް ފަދަ ނައްތާނުލެވޭ ތަކެތި ގިނަވުމުގެ ސަބަބުން، މޫސުމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކަށްވެސް ނޭދެވޭ އަސަރުކޮށް، ދިރޭތަކެއްޗަށްވެސް ނުރައްކާވެއެވެ. މި އަމަލުގެ ސަބަބުން، ސަރުކާރާއި އާންމު ރައްޔިތުންގެ މައްޗަށް މާލީ ބުރައެއްވެސް އުފުލެއެވެ. ކުނި ސާފުކުރުމަށް ބޮޑެތި ހަރަދުތަކެއް ކުރަންޖެހެއެވެ.

ވީމާ، މި މައްސަލައަށް ހައްލެއް ހޯދުމަކީ އަހަރެމެން އެންމެންގެ ޒިންމާއެކެވެ. ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި ހޭލުންތެރިކަން އިތުރުކުރުމާއި، ކުނި އެޅުމުގެ ނުރައްކާތަކާ ބެހޭގޮތުން މައުލޫމާތު ދިނުމަކީ މުހިންމު ކަމެކެވެ. މީގެ އިތުރުން، ކުނިގޮނޑުތައް ގިނަކުރުމާއި، އެ ތަންތަނަށް ކުނި އެޅުމަށް ފަސޭހަގޮތްތައް ހަމަޖައްސައިދިނުމާއި، ގާނޫނީ ފިޔަވަޅު އެޅުންވެސް މުހިންމެވެ.

ސާފުތާހިރު މާހައުލެއް ބިނާކުރުމަށްޓަކައި، ކޮންމެ ފަރުދަކުވެސް އެމީހެއްގެ ފަރުދީ ޒިންމާ އަދާކޮށް، މި އާދަ ނައްތާލުމަށް މަސައްކަތްކުރަން އެބަޖެހެއެވެ.